a) Yumurta ve Yumurta Tavukçuluğu
Yumurta, tüm dünyada çok yaygın olarak kullanılan çok az sayıda gıda maddelerinden biridir. Bu nedenle yumurta, gıda endüstrisinin önemli bir bölümünü oluşturur. Yumurta tavukçuluğundaki bakım ve yönetimle ilgili birçok husus damızlık tavuk yetiştiriciliği ile benzerlik gösterir. Keza, ticari yumurta üreticileri, damızlık firmalar, yem sanayii, ekipman sanayii ve ilgili diğer sanayiler ile iş kolları da çok sayıda insanın geçim kaynağını teşkil eder.
Yumurta tavukçuluğu broyler yetiştiriciliğine göre çok daha uzun bir bakım dönemini kapsar. Beş aylık bir büyütme döneminden sonra 12-14 aylık yumurta verim dönemi hesaba katılırsa asgari 17-19 aylık bir dönemi kapsar. Dolayısıyla yumurta tavuğu işletmelerinin bakım ve yönetimi broyler yetiştiriciliğine göre daha detaylı, manejman teknikleri daha çeşitli ve yetiştirme daha risklidir.
b) Yumurta Tavukçuluğunda Görülen Değişimler
Ziraatın teknolojik gelişimini incelersek yumurta tavukçuluğunda ve bir bütün olarak tavukçulukta meydana gelen değişimler ziraatın hiçbir dalında olmamıştır. Bunları sıralarsak;
İki verim yönlü ve hatta tek verim yönlü standart tavuk ırklarının yerini ticari Hibritler almıştır.
Cinsiyet ayırma tekniğinin geliştirilmesi ile kuluçkahanelerden ticari yumurta işletmelerine dişi civciv satılmaya başlanmıştır.
Hayvan başına daha fazla yumurta alınacak şekilde ıslah, yemleme, manejman ve hastalıklarla ilgili uygulamalar önemli ölçüde ıslah edilmiş, iyileştirilmiş ve geliştirilmiştir. Gurkluk ve kış duraklaması elemine edilmiş, cinsi olgunluk yaşı düşürülmüş, genetik ıslahla hastalıklara karşı direnç arttırılmıştır.
Yaklaşık 100 yıl önce tavuk başına yıllık yumurta verimi 100 kadardı. Islah tekniklerinin gelişmesi, besin madde ihtiyaçlarının tam olarak anlaşılması, manejman ve çevre şartlarının iyileştirilmesi ile 1940’tan sonra önemli artış görülmüştür.
c) Yumurta Tavukçuluğunun Üretim ve Verim Hedefleri
Ticari yumurta üreticilerin belirli bir masraf düzeyinde kalmak üzere maximum yumurta verimi almak için çalışırlar. İşletme giderleri arasında en büyük masrafı yem gideri oluşturmaktadır. Bu oran yaklaşık %50-70 arası değişmektedir. İşgücü masrafları ve piliç ikamesi, üretimde diğer büyük iki masraf kalemini teşkil eder.
Genel anlamda yüksek yumurta verimi denildiğinde, düzine yumurta başına daha düşük masraf anlaşılır. Ticari yumurta üreticileri için üretim hedeflerini sıralarsak;
Tavuk başına yılda 270 yumurta
Düzine yumurta başına 1,6 kg’dan daha az yem olmak üzere iyi yemden yararlanma
Yumurtlama kümesinde yıllık %10’dan daha düşük ölüm oranı
%95 ve daha yüksek oranda iri yumurta elde edilmelidir.
%95 ve daha yüksek oranda ticari yumurta
işletmede %2’nin altında kırık yumurta oranı
günlük yaştan itibaren 5 aylık oluncaya kadar %5’ten daha az ölüm oranı
d) Yumurta Endüstrisinin Yapısı
Yumurta tavukçuluğu son 30-40 yıllık dönemde hızlı bir değişim geçirmiş ve bir endüstri haline gelmiştir. Tavukçuluk endüstrisinin bir bölümünü oluşturan yumurta üretimi veya yumurta endüstrisinin yapısını ve alt dallarını şekil üzerinde inceleyebiliriz.
Şekil I.1-A.B.D.’de Tavuk başına yıllık ortalama yumurta veriminin uygulanan çalışmalar ile nasıl arttığı görülmektedir
1938’de tavuk başına 100-120 yumurta alınırken 1990’lı yıllarda bu sayı 240-250’ye ulaşmıştır.
Şekil I.2- Yem Endüstrisinin Yapısı
Küçük işletme sayıları azalırken daha büyük işletmeler ortaya çıkmıştır.
Özellikle artan verim ve mekanizasyon sayesinde verimlilik artmıştır ve birim ürün üretimi için ihtiyaç duyulan işgücü önemli ölçüde azalmıştır.
Yumurta üreticileri civciv büyütme ve piliç dönemi, sadece piliç dönemi ya da 16-20 haftalık yaşta yani yumurtlama yaşında piliç satın alıp doğrudan yumurta üretiminde bulunma gibi üretimde seçim şansına sahip olmuşlar ve yetiştiricilikte özelleşme başlamıştır.
Üreticiden tüketiciye yumurta akımında, aracı sayısında azalma ve direkt bir pazarlama görülmektedir.
Yeni yumurta ürünleri piyasaya sürülmekte, büyük işleme üniteleri, küçüklerin yerini almakta ve bu üniteler tüketim merkezlerinden ziyade üretim merkezlerine yakın olarak kurulmaktadır.
e) Ticari Yumurtacı Hibritler ve Performansları
Bugün ticari yumurta üretiminde standart saf ırkların yerini alan ticari yumurtacı Hibritler kullanılmaktadır. Bu amaçla yumurta üretiminde en çok kullanılan hayvanlar beyaz leghorn melezlerinden oluşan hibritler olup bunlar, hafif tip gruba giren yumurtacılardır. Ergin CA 1,4-1,8 kg’dır ve beyaz kabuklu yumurta yumurtlarlar.
Orta ağır tip yumurtacılar, kahverengi kabuklu yumurta yumurtlarlar. Bu amaçla Mew Hampshire, Plmauth Rock, Rhode Island Red ırklarının melezlerinden elde edilen hibritlerdir ve ergin CA 1,7-2 kg’dır.
Beyaz yumurtacıların yapılan araştırmalarda kahverengi yumurtacılara nazaran daha yüksek sayıda yumurta verdikleri; kahverengi yumurtacıların da yumurta ağırlıklarının beyazlara oranla daha ağır oldukları saptanmıştır.
Kahverengi yumurtacılar beyaz yumurtacılara oranla daha fazla yem yerler, büyüme ve verim döneminde daha fazla yem tüketirler ve daha yüksek canlı ağırlık gösterirler.
II. GELİŞME
A) Yumurta Tavuklarının Dönemlerine Göre Beslenmesi
Dönem yemlemesi; yumurtacı tavuklar yumurtlama faaliyetleri boyunca ilerledikçe özellikle rasyonun protein ve aminoasit düzeyinin azaltılmasını gerektirmektedir. Dönemlerine göre yemlemenin, ana prensibi hayvan yaşlandıkça yem tüketiminin artması ve yumurta veriminin azalması gerçeğine dayanmaktadır. Bu nedenle rasyonun besin madde düzeyinin azaltılması ekonomik olmalıdır.
Yumurta üretiminin ilerleyen dönemlerinde rasyon protein ve aminoasit düzeyinin azaltılmasının iki nedeni vardır. İlki yem maliyetini azaltmak ve ikincisi de yumurta büyüklüğünü azaltmaktır. Birinci noktanın amacı, eğer rasyon protein düzeyleri yüksekse oldukça açıktır, ancak 2.noktanın avantajları çok kolay açıklanamamaktadır ve yumurtanın piyasadaki fiyatına bağlıdır. Eğer yumurta üreticilerine iri ve ekstra büyük yumurtalar için daha yüksek fiyat veriliyorsa, yumurta kabuk kalitesi problem olmadıkça dönemlerine göre yemlemenin bir avantajı yoktur.
Yaş ve Verim Dönemlerine Göre Yemlemenin Esasları
a) İlk Birkaç Haftalık Dönemde Yemleme
Bu dönemde hayvanlara genellikle yüksek enerjili rasyonlarla serbest yemleme uygulanır. Bu yaştan sonra ise uygulanacak birçok yemleme programı vardır.
b) Büyütme Döneminde Yemleme
Büyütme dönemi yemleme programlarının amacı, verim döneminde yumurta yumurtlama potansiyelinin maksimum olacağı bir kalitede piliç üretmektir.
Piliçlerin canlı ağırlığı ve üniformitesi, bu hususta esas rehber olmalıdır. Sürünün %80’i ortalama canlı ağırlığın %10’u içinde olmalıdır. İki haftada bir CA kontrol edilmeli, istenen üniformite sağlanamamışsa gerekli önlemler alınmalıdır.
c) Yumurtlama Öncesi Dönemde Yemleme
İlk yumurta yumurtlamadan önceki 2-3 haftalık dönemde yumurta üretiminin başlaması ile ilişkili olarak karaciğer ve üreme sisteminde gelişme olur. Yine bu dönemde kalsiyum rezervi artar. Verim döneminin başlamasıyla yumurta büyüklüğünde sürekli bir artış görülür. Keza verim döneminde canlı ağırlıkta yaklaşık %25 artış olur. Bu nedenlerle bu dönemde besin maddeleri bakımından yetersiz beslenme şu sonuçları doğurur;
Yetersiz canlı ağırlık artışı
Yumurta ağırlığında beklenenden daha az artış
Yumurta veriminin beklenenin altında seyretmesi
Sürüden en iyi sonuçların alınabilmesi için ışık uyarısından veya yumurta veriminin başlangıcından bir hafta önce hayvanlar yumurtlama kümesine yerleştirilmiş olmalıdır. Bu dönemde rasyonun protein düzeyi yükseltilir. Yumurtlama öncesi rasyona geçilir. Bu rasyon sürüde %5 verim düzeyine ulaşılıncaya kadar devam edilir, bu rasyonun %2 Ca kapsaması istenir.
d) Yumurtlama Dönemi Yemleme
Modern tavukçulukta kullanılan ticari yumurtacıların, özellikle verim döneminde besin maddesi ihtiyaçları oldukça fazladır. Çünkü bir tavuk verim döneminde canlı ağırlığının 8 katı kadar yumurta vermekte ve bu dönemde cinsel olgunluk öncesine nazaran ağırlığı da yaklaşık %25 artmaktadır. Bunların sağlanabilmesi için hayvan canlı ağırlığının yaklaşık 20 katı kadar yem yiyecektir. Yemin bu kantitatif özelliğinin yanında yemin kompozisyonunun da belirli asgari özellikler taşıması istenmektedir.
Yumurtlama döneminde yem tüketiminin belirlenmesinde yumurtlama hızı esas alınacak faktördür. Ancak sürüde mevcut şartlarda yem tüketimini etkileyen faktörler dikkate alınarak gerçek yem ihtiyacının belirlenmesi ve uygun yemleme programının seçimi esastır. Mevcut şartlarda sürüye ve verim durumuna göre uygun yem formulasyonunun yapılması ve bu esaslara göre yemleme gerekir.
B) Yemleme Stratejileri
Yumurtacı tavukların çok geniş bir yem tüketim davranışı gösterdikleri saptanmıştır ve böylece beklenen yem tüketimleri esas alınarak belirli besin maddelerinin günlük tüketimlerini sağlayan rasyonlar seçilmiş ve formüle edilmiştir. Yumurtacı tavuklarda yem tüketimlerinde gözlenen bu geniş varyasyonlara cinsi olgunluk yaşı, genetik vücut ağırlık potansiyeli, sıcaklık ve yerleşim sıklığı gibi çevre faktörleri neden olmuştur.
Yumurta tavukçuluğunda yemlemeden amaç, hayvanların yaşaması, standartlara uygun sağlıklı bir büyüme-gelişme göstermesi, verim döneminde de kendi genetik potansiyelleri düzeyinde verim alınabilmesidir. Arzulanan bu verim düzeyine ulaşılabilmesi, ancak civciv büyütme, büyütme ve yumurtlama verim dönemlerinde optimum çevre şartlarının sağlanması ve uygun manejman tekniklerinin uygulanmasıyla elde edilebilir.
Bugün için yumurta tavuklarının besin maddesi ihtiyaçları bilinmekte ve uygulanabilecek çeşitli yemleme programları varsa da her bir hibrit çeşidi için ilgili damızlık firma tarafından önerilen yemleme programları ve besin maddesi ihtiyaçlarının da dikkate alınması esastır. Verilecek yemde, besin maddeleri uygun miktar ve oranlarda değilse sürü üniform gelişmeyecek ve uzun bir verim dönemi için gerekli çevreyi bulamayacaklardır. Öte yandan etkili bir hastalık kontrol programı ile iyi bakım ve yönetim uygulanmadıkça iyi beslemenin de bir yararı olmayacaktır.
Bu durum, kısa bir bakım dönemi olan broylerler ile mukayese edilen yumurtacılar için çok daha önemlidir. Çünkü bakım süreleri, broylerlerden 10 kat daha fazladır. Dolayısıyla risk faktörü de o kadar çoktur.
a) Yemleme Prensipleri
Hayvanların tüm genetik potansiyelinden yararlanılabilecek şekilde besin maddesi ihtiyaçlarının karşılanabileceği bir yemleme düşünülmelidir.
Bunun için; piliç büyütme döneminde;
Aşırı vücut yağının önlenmesi
Erken cinsi olgunluktan sakınılması
Uygun üniformitenin sağlanması
Yumurta verim döneminde ise;
Fazla vücut yağından sakınılması
Uygun üniformitenin sağlanması
Ekonomik ölçülerde optimum verim düzeyinin ve performans değerlerinin devam ettirilmesi.
b) Yem Tüketimi ve Yem Tüketimini Etkileyen Faktörler
Yumurta verimi için günlük yem ihtiyacı, enerji ve protein ihtiyacına dayandırılmaktadır. Ayrıca hayvan enerji ihtiyacına göre yem tüketimini değiştirebilmektedir. Sürünün maruz kalabileceği tüm şartlar ve tüm hatlar için standart yem tüketim değerlerinin verilebilmesi mümkün değildir. Çünkü yem tüketimini etkileyen birçok faktörler vardır. Bunlar;
Çevre sıcaklığı
Rasyonun enerji kapsamı
Hayvan başına başlangıçtaki yem tüketimi
Canlı ağırlıktır.
Fakat; genetik farklılıklar, bakım ve yönetim ortalama sürü ağırlığı ve üniformite, yumurtlama hızı, çevre, mevsim ve hava şartları, yem kalitesi, stres derecesi, hayvan aktivitesi, yetiştirme sistemi, yemlik derinliği, gaga kesiminin uygun olup olmayışı, yerleşim sıklığı, uygun içme suyu gibi birçok faktör daha bulunmaktadır. İşte her işletmenin verimin ekonomik şartlarda maximum düzeye çıkarılacak yem miktarının belirlenmesi ve yemlemenin buna göre yapılması gerekmektedir.
b1) Çevre Sıcaklığı
Hayvanların enerji ihtiyacı soğuk havalarda, sıcak havalara nazaran daha yüksek olduğu gibi, bu şartlarda tükettikleri yem miktarında da farklılıklar vardır.
Örneğin 4,4-10°C’ler arasında her 0,556°C değişimi, yem tüketimini yaklaşık %0,3 kadar değiştirir. 32,2-37,8°C’ler arasında her 0,556°C’lık sıcaklık değişimi ise yem tüketimini %3,14 kadar değiştirir. Bunu tabloda incelersek;
Ortalama Günlük Çevre Sıcaklığı
°F °C Yem Tüketimindeki Değişim %
90-100 32,2-37,8 3,14
80-90 26,7-32,2 2,05
70-80 21,1-26,7 1,31
60-70 15,5-21,1 0,82
50-60 10,0-15,5 0,50
40-50 4,4-10,0 0,3
Farklı sıcaklık derecelerinde her 1°F (0,556°C) çevre sıcaklığı değişiminde yem tüketimindeki yüzde değişim
b2) Yemin Enerji Kapsamı
Çevre sıcaklığı değiştikçe günlük metabolik enerji ihtiyacı da ve tüketimi de değişmektedir. Sıcaklık düştükçe bu ihtiyaç artmakta, çevre sıcaklığı yükseldikçe bu ihtiyaç veya tüketim de azalmaktadır. Tersine olarak, yemin enerji kapsamı arttıkça yem tüketimi düşecek, yemin enerji kapsamı azaldıkça da yem tüketimi de artacaktır.
b3) Canlı Ağırlık
Tavuklarda canlı ağırlık arttıkça, yaşama payı ihtiyacı olarak yem ihtiyacı artmaktadır. Bu nedenle piliç döneminden yumurta verim dönemine geçtikten sonra yem tüketimi de artar. Çünkü bu dönemde hayvanlar, yaklaşık %25 CAA sağlarlar. Bu hususta bir kural olarak yumurta tavuklarında canlı ağırlıkta her 45 gr’lık artış başına %1,2-1,3 kadar daha fazla yeme ihtiyaç duyulur.
Ergin tavuklarda farklı CA grupları ve yumurta verim hızlarında yem tüketiminde görülen değişimler:
ığıı Farklı Yumurta Verim Hızlarında Yem İhtiyacı
(Yem Tüketimi) gram/Tavuk
Kg 0 50 60 70 80 90
1,0 42 72 77 85 89 95
1,25 49 78 87 90 96 104
1,50 56 85 91 96 103 110
1,75 62 91 96 103 108 114
2,0 67 96 102 108 113 120
2,25 73 102 107 113 119 125
2,50 78 107 112 119 124 130
2,75 83 112 118 123 130 135
3,0 88 117 122 129 134 140
3,25 93 121 127 133 139 145
3,50 97 126 131 138 143 149
3,75 101 131 136 142 148 154
4,0 105 135 140 147 152 158
c) Yemleme Programları
1) Yem Çeşidine Göre Yemleme Programları
Yumurta tavukçuluğunda 2 ve 3 rasyonlu yemleme programı kullanılır. Yumurta verim döneminde de 2 ya da 3 rasyonlu yemleme programları kullanılır.
Uygulanacak rasyon çeşidi konusunda diğer faktörler yanında sürünün durumu, ağırlığı esas rehber olmalıdır. Sıcak bölgelerde bazı yetiştiriciler büyütme döneminde 2 rasyon kullanırlar. Büyütme dönemi içerisinde ve yumurta verim dönemi içerisindeki rasyonlar arasındaki en önemli farklılık, rasyonun enerjisi, protein, aminoasit (Netiyonin) ve bazı mineral maddeler (Ca ve P) kapsamındadır. Özellikle cinsel olgunluk yaşının ayarlanmasında daha dikkatli yemleme ve manejman uygulamalarına ihtiyaç duyulur.
Rasyon Çeşitleri Haftalar
Ön başlatma rasyonu
Civciv başlatma rasyonu
Piliç büyütme rasyonu
Başlatma-büyütme rasyonu
Piliç geliştirme rasyonu I
Piliç geliştirme rasyonu II
Yumurtlamaya geçiş rasyonu
Yumurtlama rasyonu I
Yumurtlama rasyonu II
Yumurtlama rasyonu III 0-2
0-6, 0-7
6-12, 7-12
3-8
12-8, 13-20, 6-17
18.hafta-yumurtlama başlangıcı
İlk yumurta-%5 verim düzeyi
(Yaklaşık 20-22 haftalık yaş)
18-40, 20-40, 21-50
41-60, 40.hafta-verim döneminin sonu
5.hafta-verim döneminin sonu
61.hafta-verim döneminin sonu
2) Faz Yemleme (Dönem Yemleme)
Tavukçuluk terminolojisinde yeni bir kavram olan faz yemleme;
Yaş ve üretim safhasına göre
Mevsim, sıcaklık, iklim değişmelerine göre
Canlı ağırlıktaki farklılıklara göre
Farklı hatların besin maddeleri ihtiyaçlarındaki değişikliklere göre
Ekonomik ya da mevcut başka nedenlerle rasyonda bir veya daha fazla besin maddesinin oranının diğer besin maddelerine göre ayarlanması için kullanılan bir terimdir.
Araştırma sonuçları %60 yumurtlama hızındaki bir tavuğun besin maddeleri ihtiyacının %80 yumurta verim hızındaki bir tavuğa nazaran farklı olduğunu keza yaz ve kış dönemlerinde veya 23 ve 54 haftalık yaşlarda da bu ihtiyaçların farklı olduğunu göstermektedir.
Pik yumurtlama hızından sonra yumurta verim dönemi ilerledikçe yem tüketimi belirli bir miktar azalma gösterdiğinden ilave olarak rasyonun faz yemleme olarak bilinen bu işlem, şüphesiz yumurtlama hızında bir iyileşme meydana getirmemekte, fakat protein kaybını önlemektedir. Diğer bir deyişle; belirli şartlarda bulunan bir sürünün gerçek ihtiyacından daha fazla yemlenmesiyle besin maddeleri zayiatının önlenmesi ya da azaltılması esasına dayanan faz yemleme ile yumurta başına düşen protein tüketimi azalmakta, yemden yararlanma oranı artmakta ve dolayısıyla yumurta üretim maliyeti düşmektedir.
Verim Dönemi Haftası Ortalama Canlı Ağırlık (kg) Ortalama Yumurta Verimi (%) Yumurta Ağırlığı (gr/Adet) Tavuk Başına Günlük Protein İhtiyacı (gr)
0-6 1,45 32 52 11,3
7-9 1,59 92 54,3 16,6
10-22 1,64 88 56,7 16,3
23-35 1,68 79 59,1 15,4
36-48 1,73 70 61,4 14,5
49-60 1,77 64 63,8 13,6
Haftalık Tip Yumurtacılarda Verim Döneminde Tavuk Başına Günlük Protein İhtiyacı
Bazı zorluklara rağmen faz yemlemeye olan ilgi artmaktadır. Faz yemleme, yumurta veriminde artış sağlamasa da, doğru bir uygulama ve management koşullar sağlanırsa daha yüksek pike ulaşılmasına ve pik döneminin daha uzun olmasına yardımcı olabilir. Faz yemleme, giderlerin düşürülmesi ve gelir artışı için iyi bir potansiyel oluşturabilir.
2.1. Büyütme Döneminde Faz Yemleme
Çevre kontrollü kümeslerde ticari yumurtacılarda büyütme döneminde yem kısıtlaması az uygulanan bir işlemdir. Çünkü 6-20 haftalık yaşta genellikle günlük aydınlatma kısıtlaması ile cinsi olgunluk yaşı ve yem tüketimi kontrol edilebilir. Ancak büyütme döneminde faz yemlemenin uygulanacağı dönemler de mevcuttur.
Büyütme döneminde 5-14 haftalar arası minimum protein ihtiyacı %15 ve verim dönemi başlangıcına kadar ise %12’dir. Ancak bu rakamlar, hayvanların stres halinde oldukları durumlardaki değerlerden biraz daha düşüktür. Ayrıca büyütme döneminin sonunda protein yüzdesinin çok fazla düşürmenin ileride yumurta verimini olumsuz etkilediğine dair bulgular mevcuttur. Büyütme döneminin son kısmında (15-20 hafta) rasyon proteinini %13’ün altına düşürmek pek kabul görmemektedir.
2.2. Yumurtlama Döneminde Faz Yemleme
Yumurta verim döneminin farklı safhalarında protein tüketimlerinin düzenlenmesi için farklı protein düzeyli rasyonlar kullanılmaktadır. Böylece yem masrafı da azaltılacaktır. Ancak yumurta verim döneminin sonuna doğru yumurta ağırlığında bir düşüşe neden olur. Fakat verim döneminin sonuna doğru yumurta ağırlığında gözle görülür bir artış olacağından bu durum bir problem yaratmaz. Çünkü bu dönemde yumurta ağırlığı zaten fazladır.
Yumurtlama döneminde yemin protein yüzdesinin düşürülmesi ile ilgili genellikle 3 yem kullanılır. Bunlar;
Faz: İlk yumurta ile verim döneminin 20-22 haftalık yaşa kadardır veya %5 verim düzeyine ulaşılıncaya kadar, ya da yumurta verimi başlangıcı ile pik yumurta verim dönemi boyunca olan dönemdir.
Faz: 21-22 haftalık yaştan 40 haftalık yaşa kadar veya pik döneminden sonra 5-6 ay süre ile olan dönem.
Faz: Verim döneminin 40.haftası itibariyle sonuna kadar olan dönem.
Beyaz yumurtacılarda 3 fazlı bir yemleme programı örnek olarak tabloda verilmiştir. Kalori ve protein tüketimleri, yaş ve yumurta verimine bağlı olarak hayvanın ihtiyaçları ile önemli bir ilişki içindedir. Böyle bir yemlemede çok az protein kaybı olabilir.
Faz I Faz II Faz III
1-19
haftalar 20-40
haftalar 41.haftadan verim dönemi sonuna kadar
Rasyonun proteini % 15,5 15,0 14,5
Rasyondaki NR 2860 2860 2860
Kasıl-NR/Tavuk/gün 302 298 283
Pik veriminde yumurta verim hızı % 90+ - -
Ortalama yumurta verimi Hen-day % 75,7 76,5 64,5
Ortalama Yem Tüketimi Tavuk/gün/gr 109 104 99
Ortalama protein tüketimi/Tavuk/gün/gr 16,8 15,6 14,4
Beyaz yumurtacılarda verim döneminde uygulanan faz yemleme programlarının analizi gösterilmektedir.
3) Yem Tüketimlerine Göre Yemleme
Faz yemlemeye alternatif bir yöntemdir. Faz yemleme, öneli ölçüde bilgi, beceri, deneyim ve iyi manejmana ihtiyaç duyduğundan yem tüketimlerine göre yemlemede işletmelerde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bu strateji, tüketilen yem miktarının sürekli günlük olarak belirlenerek herhangi bir zayiat olmaksızın günlük besin maddesi ihtiyaçlarının tam olarak alınabilecek şekilde (Ca ve protein) rasyon kompozisyonunun ayarlanması esasına dayanır. Buradaki bilinmesi gereken husus, tavukların değişen ihtiyaçlara göre yemlenmeleri gereğidir. Tavuğun ihtiyaçları ise; yaş, sıcaklık, yumurta verim hızı, yumurta ağırlığı, hat, sağlık, stres durumu gibi bir çok faktör oluşturmaktadır ve rasyon bunlar esas alınarak ayarlanmalıdır.
4) Büyütme Rasyonlarında Artan Protein Programı
Literatürde “reverse Feedin”, “reverse protein feeding” ya da “step-up protein Grawing Rartions” olarak geçen bu program faz yemlemenin değişik bir varyasyonu olmaktadır.
Yemleme Programları Yaşı Hafta Rasyonun Protein Kapsamı % 20 Haftalık Yaşta Protein Tüketimi gr/piliç/gün 20 Haftalık Yaşta Canlı Ağırlık Hen-day Yumurta Verimi Ortalama Yumurta Ağırlığı gr/Adet
ı 0-12 12
12-16 16 10,6 1347 80,1 56,4
16-20 20
ı 0-8 18
ı 8-12 15 10,3 1552 78,7 57,8
12-20 13
Leghorn tipi piliçlerde Büyütme Döneminde Artan Protein Programı
Bu tablodan;
Bu program ile piliçler daha az protein tüketmektedirler.
Artan protein programındaki piliçlerde 20 haftalık yaştaki CA’ta 227 gr daha hafif gelmişlerdir, bu durum yumurtlama döneminde de devam etmiştir. Bu durum bu programın cinsel olgunluk yaşını geciktirme özelliğinden ileri gelmektedir.
Yumurta verimi açısından bir farklılık yoktur.
Bu program ile büyütülen piliçlerin verim döneminde ortalama yumurta ağırlıklarının belirgin şekilde daha az oldukları belirlenmiştir.
Bu nedenle bu programın kalıtsal olarak daha iri yumurta veren ırklar üzerinde uygulanmasının daha uygun olacağı görüşüne varılmıştır.
5) Serbest Yemleme
Belirli sınırlar içerisinde kanatlılar, yem tüketimlerini ihtiyaçlarına göre kontrol etme yeteneklerine sahiptirler. Tavukların yemlenmesinde önceleri hayvanlar istedikleri kadar yem yiyebiliyorlardı. Yani yemleme serbest yemleme şeklinde yapılmaktaydı. Ancak zamanla bu yemleme programının ekonomik olmadığı anlaşılmıştır. Çünkü, bu yemleme ile hayvanların yaşama ve verim payı haricinde daha fazla yem yedikleri görülmüştür.
Rasyonun enerji ve protein kapsamı, hayvan yaşına, sıcaklığa ve diğer faktörlere göre ayarlanırsa bazı tavukçular büyütme döneminde bir yem kısıtlamasına gidilmeksizin serbest, yemleme yapılmasını önerirler. Ancak bazı tavukçular da yem formulasyonu ile gerekli bütün ayarlamaların yapılamayacağını ve piliçlerin uygun yaş ve ağırlıkta cinsel olgunluğa ulaşmaları için yem tüketimlerinin direkt olarak düzenlenmesine ihtiyaç duyulduğuna (kantitatif yem kısıtlaması) inanırlar. Bu yöntemle piliçler çok ağır olduğunda günlük yem tüketimi azaltılır, beklenenden daha düşük ağırlıklı olduklarında yem tüketimi artırılır.
Civciv döneminde yapılan serbest yemleme büyüme döneminde de devam ederse aşırı beslenme sonucu normalin üstünde CA artışı ve buna bağlı olarak cinsel olgunluk dönemini uyarıcı fizyolojik ve hormonsal faaliyetler başlar. Sonuçta erken yumurta verimi başlar. Sürünün erken yaşta cinsel olgunluk dönemine girişinin, yumurta ağırlığı, duraklamalar, max yumurta verimine çıkışı dahil yumurta verimi ile bir çok olumsuzluk oluşur. Ayrıca aşırı beslenme ile vücutta yağ birikimi olur ve bu da yumurta verimini olumsuz yönde etkiler. Ayrıca serbest yemleme ile işletmede yem israfına neden olacağından işletme ekonomisi giderleri karşılamakta zorlanacaktır.
Serbest yemlemenin bu etki ve sonuçlarına rağmen, serbest yemlemenin zorunlu olduğu durumlar ve dönemler vardır. Bunlar;
4-6 haftalar arası serbest yemleme yapılır. Bu dönemde hayvanların yeterince gelişmesi ve kaliteli piliç için serbest yemleme zorunludur.
Büyütme döneminde kontrollü aydınlatma programları ile birlikte serbest yemleme uygulanabilir. Ancak CA kontrolleri ile sürünün CA takibi esastır.
Sürü, yumurtlama kümesine alındıktan yaklaşık 18 haftalık yaştan itibaren pik verime ulaşıldıktan 2 hafta sonrasına kadar serbest yemleme uygulanır. Bunun amacı bu dönemde yüksek yumurta verim hızı nedeniyle besin maddeleri ihtiyacındaki artış nedeniyledir. Ancak uygulamada, sürünün içinde bulunduğu şartlara göre yaşama ve verim payı ihtiyaçlarının karşılanmasının gerekli ve yeterli olduğu esas olmalıdır.
Hastalık, aşı ve stres dönemlerinde serbest yemleme uygulanır. Sürü, önceki normal haline döndükten sonra tekrar kontrollü yemleme programlarına dönülür.
6) Kontrollü Yemleme Programları
Yumurta tavukçuluğunda dikkat edilecek manejman tekniklerinden birisi de hayvanların canlı ağırlığıdır. Ticari yumurtacıların arzu edilen CA ve kondüksiyonda olmaları, uygun yaşta cinsi olgunluk dönemine girmeleri verimliliği artırır ve yumurtlama kümesinde karşılaşacak problemleri minimuma indirir. Bunları sağlamak için şu programlar uygulanmalıdır:
6.1. Optimum CA Elde Edilmesi
Sürüde belirli bir cinsel olgunluk yaşı ve bu yaşta uygun bir canlı ağırlık elde etmek için büyütme döneminde yem kontrolü, serbest yemlemeden belirli bir yem kısıtlaması derecesine kadar değişim gösterir. Şüphesiz piliçlerin ilk yumurta üretimine ne kadar yaklaştıklarının net bir göstergesi yoktur fakat tespitte CA esas alınacak bir kriterdir.
Belirli şartlardaki piliçlerin çok ağır olmasını önlemek için günlük yem tüketimini azaltmak gerekir. Bu programın etkili olabilmesi için 7.hafta itibariyle belirli canlı ağırlıkların elde edilmesi esastır.
6.2. Kontrollü Yemleme ve Canlı Ağırlık
Serbest yemlemede cinsel olgunlukta ulaşılabilecek ağırlıktan daha düşük canlı ağırlık elde edilebilmesi amacıyla tüm büyütme döneminde yem tüketimi ve canlı ağırlık kontrolü esastır. Teorik olarak bu ilk haftadan başlatılır ancak bu uygulamada pek kullanılmaz. Çünkü hayvanlar 6.hafta itibariyle serbest yemleme programı ile yemlenirler. Bu yüzden yem kısıtlama programları genellikle 7.haftanın başından itibaren başlatılırlar. Ticari yumurtacılarda optimum cinsel olgunluk ağırlığının elde edilebilmesi için büyütme döneminden her hafta sonu itibariyle önerilen standart canlı ağırlık rakamları bulunmaktadır, fakat bu canlı ağırlıklara yem kompozisyonlarındaki farklılıklardan dolayı ulaşmak pek mümkün değildir. Büyütme döneminde sürünün ortalama ağırlığı her hafta izlenmelidir. Her kümesteki hayvanlar belirli bir oranda tartılmalı ve tüm kümese ait ortalama hayvan ağırlığı hesaplanmalıdır. Belirtilen programa ve esas alınan standartlara göre piliçlerin gelişme durumlarını incelemek için canlı ağırlıklar haftalık olarak izlenir. Canlı ağırlık kontrollerinde yem tüketimi esas olmalı ve yem tüketimindeki ayarlamalar da haftalık olarak yapılmalıdır. Yem tüketimindeki ani ve hızlı değişim yapılmamalıdır. Bunun için de yem tüketimindeki ayarlamalar 7.hafta itibari ile yapılmalıdır.
Aynı zamanda serbest ve kısıntılı yemleme programları ile büyütülen piliçlerin 20 haftalık yaşta kümülatif yem tüketimlerindeki farklılığın piliç başına 1 kg’ı aştığı görülmektedir. Serbest yemlemenin piliç kaliteleri ve yumurta verimine olumsuz etkisi yanında, kısıtlı yemlemenin işletmeler için önemli ölçüde sayılabilecek yem tasarrufu sağlamaktadır.
Kahverengi Yumurtacı bir Hibritte Büyüme Döneminde Serbest ve Kısıtlı Yemleme Programlarında Haftalar İtibariyle Yem Tüketim Değerleri
ş Serbest Yemleme Programında Yem Tüketimi Kısıtlı Yemleme Programında Yem Tüketimi
Gram/gün Hayvan
Kümülatif gr Günaşırı Yemleme Programı gr/yemleme günü Günlük Kısıtlı Yemleme Programı gr/gün/hayvan
Kümülatif gr
1 13 91
şı
2 14 259
3 29 462
4 35 707
5 40 987
6 45 1,3 kg
7 51 1,66 86 43 1,60
8 57 2,06 96 48 1,94
9 63 2,50 108 54 2,32
10 66 2,96 112 56 2,71
11 70 3,45 120 60 3,13
12 74 3,97 126 63 3,57
13 76 4,50 130 65 4,03
14 78 5,05 132 66 4,49
15 80 5,61 136 68 4,96
16 85 6,20 144 72 5,47
17 88 6,82 150 75 5,99
18 92 7,46 156 78 6,54
19 97 8,14 164 82 7,11
20 100 8,48 170 85 7,71
Piliçler beklenen CA altında iseler günlük yem tüketiminin artırılması, beklenen ağırlığın üzerinde oldukları zaman da yem tüketiminin azaltılması gerekecektir. Yem tüketiminin ne kadar artırılması ya da azaltılması bir kural haline getirilmiştir.
Kural: Belirli bir haftada beklenen ağırlığın altındaki her %1’lik ağırlık farkı için günlük yem tüketimi %1 artırılmalıdır. Belirlenen ağırlık, beklenen ya da olması gereken ağırlıktan fazla olması durumunda ise her %1’lik fark için yem tüketimi %1 azaltılmalıdır.
6.3. Yem Kontrol Yöntemleri
Yem kontrolü, hayvanların yem tüketimlerinin kontrol altında tutulmasını, ihtiyaç duyulunca artırılmasını ve yine ihtiyaç duyulduğunda azaltılmasını ifade eder. Belirli dönemler hariç, bu daha çok hayvanların yem tüketimlerinin kısıtlanması şeklinde uygulanır. Bu nedenle yem kontrolü dendiğinde akla yem kısıtlaması gelir. Büyütme döneminde uygulanan yem kısıtlamasının amacı daha ziyade canlı ağırlık artışlarının kontrol altında tutularak cinsel olgunluk yaşının ayarlanması ve piliç kalitesinin korunmasıdır.
6.3.1. Kantitatif Yem Kısıtlama Programları
Kantitatif yem kısıtlaması, yem yeme zamanının kısıtlanması, yemleme günlerinde atlama, günlük verilen yem miktarının azaltılması şekillerinde yapılabilir.
a) Her Gün Kısıtlı (Sınırlı) Yemleme
CA ve verim hızına göre yemlemede yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Günlük yem tüketiminin kısıtlanması esasına dayanır. Bu amaçla normal günlük yem tüketiminden %7-8 kadar yem kısıtlamasıyla uygulanır.
b) Gün Aşırı Yemleme
Bu program en çok broyler damızlıklara uygulanır. Başlangıçta verilen günlük yem miktarı, bir gün atlayarak veya hayvanları aç bırakarak verilir. Diğer bir ifadeyle hayvanlara bir gün yem verilir diğer gün verilmez. Uygulama böyle devam eder. Her gün kısıtlı yemleme programında verilen günlük yem miktarı 2 ile çarpılarak gün aşırı yemleme programında yemleme günlerinde verilecek yem miktarı bulunur.
c) Yem Yeme Süresinin Kısıtlanması
Bu durum, sınırlı aydınlatma veya aydınlatma süresinin kontrolü ile sağlanır.
Farklı Yem Kısıtlama Programları
Muameleler 0-6 haftalar 6-9 Haftalar 9-12 Haftalar 12-15 Haftalar 15-18 Haftalar
A 0 0 0 0 0
B 0 0 0 0 % 49
C 0 0 0 % 20 % 20
D 0 % 10 % 20 % 20 % 10
E 0 % 10 % 30 % 20 0
F 0 % 10 % 40 % 10 0
Farklı Yem Kısıtlama Programlarının Performansa Etkisi
Özellikler A B C D E
Canlı ağırlık, kg 1,61 1,46 1,47 1,46 1,43
%50 verim yaşı, gün 165 168 167 169 171
H.H yumurta verimi 295 292 290 292 294
Yumurta ağırlığı 61,6 61,4 61,6 61,4 61,7
Yem/Tavuk, kg 52,1 51,5 51,2 51,1 51,5
Yem tüketimi, kg 7,67 7,13 7,03 6,52 6,45
H.H=Hen-Houred
Farklı Yem Kısıtlama Programlarının Performansa Etkisi
Özellikler A B C D E F
Canlı ağırlık, kg 1,61 1,45 1,46 1,43 1,45 1,43
Yem Tüketimi, kg 7,25 6,86 6,63 6,22 6,30 6,19
%50 Verim yaşı, gün 165 166 164 167 168 169
H.H yumurta verimi, tane 297 299 297 296 297 301
Yumurta ağırlığı, gr 60,07 60,9 60,5 60,2 60,4 60,3
Yem/Tavuk, kg 52,5 53,5 53,0 52,5 52,2 51,9
H.H=Hen Houred
d) Kümes İçi Çevre Sıcaklığı Artırılarak İndirekt Yem Kontrolü
Bu usulle yem tüketimi azaltılabilmektedir. Sıcaklığın artırılarak yem tüketiminde sağlanan düşme ile tüketilen yemin kontrolü de bir indirekt yem kısıtlama programı olarak ele alınabilir. Ancak, bu yöntemin uygulanmasında artan ısıtma giderleri ile yumurtlama performansı arasındaki denge dikkate alınmalıdır.
6.3.2. Kalitatif Yem Kısıtlama Programları
Bu programların esası, yem kompozisyonundaki ayarlamalara dayanır. Bu kapsamda uygulanan çeşitli yöntemler varsa da yem kontrolü amacıyla bunlar arasında en yaygın olarak uygulanan enerji tüketiminin ya da protein tüketiminin azaltılması ile gelişmenin önlenmesidir. Bazen de kalitatif ve kantitatif yem kısıtlama programlarının kombine durumları ortaya çıkar.
a) Protein Kısıtlaması
Hububat cinsi yem maddelerinin daha fazla kullanılarak ve metlonin ile lisin aminoasitlerinden birini veya her ikisini azaltmak yaygın bir uygulamadır. Soya, balık unu ve et ununun düşük miktarlarda ve mısır, sorgum, buğday ve arpanın yüksek oranda kullanımı ile aminoasit miktarı sağlanmadan hayvanın enerji ihtiyacının sağlanması mümkün olabilecektir.
b) Rasyon Yoğunluğunun Azaltılması
Bu yöntem, %40 ve daha fazla katkı maddelerinin kullanımı ile rasyon yoğunluğunun azaltılması prensibine dayanır. Ancak vücutta dengenin sağlanması için yem tüketiminin artması ile avantaj kaybolabilir. Ayrıca kullanılan katkı maddelerinin hacimce geniş olması ile nakliyesi masraflı olabilmektedir (tavuk gübresi).
c) Enerji Kısıtlaması
Bu yöntem biraz önce açıklanan yönteme benzer ancak bu da dezavantajları nedeniyle pek kabul görmez. Çünkü, cinsel olgunluğu düşürmek ve yem tüketimini düşürmek için düşük enerjili katkı maddelerinin kullanımı, büyük hacimde satın alımı ve nakliyesi nedeniyle pratik olmamaktadır. Bu masraf kalemi, piliç başına masrafı artırmaktadır.
d) Enerji ve Aminoasitlerin Dışında Bazı Besin Maddelerinin Kısıtlanması
Bu yönteme örnek olarak düşük Na (Sodyum) tüketimi verilebilir. Ancak vitamin, mineral ve su kısıtlaması önerilmemektedir.
6.3.3. Yem Kısıtlamasının Uygulama Şekli
Pik yumurta verim dönemi geçildikten sonra veya pik yumurta verimine ulaşıldıktan sonra yaklaşık 2 hafta sonra yumurta verim döneminde yem kısıtlaması uygulanır. Bu amaçla yem tüketimi önce 3-4 gün süre ile 100 hayvan başına 227 gr kadar azaltılır. Bu yem kısıtlaması, yumurta veriminin düşmesine neden oluyorsa, bunu takip eden günlerde aynı şekilde, aynı miktar yem kısıtlaması tekrarlanır. İhtiyaç duyulunca işlem tekrarlanır.
Yumurta veriminde anormal bir düşme olursa yem tahsisi, kısıtlama öncesi düzeye kadar artırılır. Hayvanlar stres altında ise veya havalar normalin altında soğumuşsa yem miktarı azaltılmamalıdır.
Normal olarak yumurtacılar, kısıtlı yemlemede tam serbest yemlemedekine nazaran %8-9 daha fazla bir yem kısıtlamasına zorlanmamalıdır. Çünkü yem tüketimini etkileyen bir çok faktör vardır. Keza yem tüketiminde % 8-9’luk bir azalma sağlamak için ne kadar yem verileceğini bilmek ekseriya zor olmaktadır. Bu miktarı ayarlamak için;
Bir grup tavuk önce serbest yemleme ile yemlenir. Bu grupta bir hafta 100 hayvan başına ortalama günlük yem tüketimi hesaplanır.
Sürünün geri kalanı içinse yukarıda belirlenen yem tüketimi, % 8-9 azaltılarak yem tahsisatı yapılır.
III. SONUÇ
Dönemlerine Göre Beslemenin Değerlendirilmesi
Dönemlerine göre yemlemenin en önemli problemi tavukların gerçekte bir yumurta için % olarak yumurta vermedikleridir. Örneğin, bir sürüde üretim %75 ise sürünün %100’ünün ancak %75 verim verdiği ve sürünün %75’i ancak %100 verim vermekte olduğu anlaşılır. Eğer sonuncusu doğru ise, o zaman dönemlerine göre yemleme zararlı olmaktadır. Eğer herhangi bir tavuk belirli bir günde bir yumurta verirse, o tavuğun yumurta verimi o gün için %100’dür demek tartışılır. Bu yüzden bu tavuğun besin madde gereksinimleri tavuğun yaşı göz önüne alınmaksızın aynıdır. Alternatif olarak, bu yumurtadaki besin maddelerinin çoğu, özellikle yumurta sarısı, birkaç gün boyunca toplanmakta ve bu yüzden %100 üretim mantığı, yaş dikkate alınmazsa, üreticiyi yanlış yola sevk etmektedir.
Dönemlerine göre yemlemeyi savunanlar tavukların rasyonun protein veya aminoasit düzeylerinde yapılan azaltmalara başarı ile cevap verdiklerini iddia etmekte, ancak bazıları ise başlangıçta rasyon besin madde yoğunluğunun çok yüksek olduğunu ve rasyonun hayvanın gerçek besin madde gereksinimlerine göre normalleştirilmesini tavsiye etmektedir. Burada esas alınacak noktalar, çevre faktörleri ve management koşullarının sürüden sürüye göre ve kesinlikle sürü içerisinden mevsimden mevsime göre farklılık göstermesidir.
İÇİNDEKİLER
I. GİRİŞ 1
a) Yumurta ve Yumurta Tavukçuluğu 1
b) Yumurta Tavukçuluğunda Görülen Değişimler 1
c) Yumurta Tavukçuluğunun Üretim ve Verim Hedefleri 2
d) Yumurta Endüstrisinin Yapısı 2
e) Ticari Yumurtacı Hibritler ve Performansları 3
II. GELİŞME 4
A) Yumurta Tavuklarının Dönemlerine Göre Beslenmesi 4
a) İlk Birkaç Haftalık Dönemde Yemleme 4
b) Büyütme Döneminde Yemleme 4
c) Yumurtlama Öncesi Dönemde Yemleme 5
d) Yumurtlama Dönemi Yemleme 5
B) Yemleme Stratejileri 6
a) Yemleme Prensipleri 6
b) Yem Tüketimi ve Yem Tüketimini Etkileyen Faktörler 7
c) Yemleme Programları 9
1) Yem Çeşidine Göre Yemleme Programları 9
2) Faz Yemleme (Dönem Yemleme) 10
2.1. Büyütme Döneminde Faz Yemleme 11
2.2. Yumurtlama Döneminde Faz Yemleme 12
3) Yem Tüketimlerine Göre Yemleme 13
4) Büyütme Rasyonlarında Artan Protein Programı 13
5) Serbest Yemleme 15
6) Kontrollü Yemleme Programları 16
6.1. Optimum CA Elde Edilmesi 16
6.2. Kontrollü Yemleme ve Canlı Ağırlık 16
6.3. Yem Kontrol Yöntemleri 19
6.3.1. Kantitatif Yem Kısıtlama Programları 19
a) Her Gün Kısıtlı (Sınırlı) Yemleme 19
b) Gün Aşırı Yemleme 19
c) Yem Yeme Süresinin Kısıtlanması 19
d) Kümes İçi Çevre Sıcaklığı Artırılarak İndirekt Yem Kontrolü 20
6.3.2. Kalitatif Yem Kısıtlama Programları 21
a) Protein Kısıtlaması 21
b) Rasyon Yoğunluğunun Azaltılması 21
c) Enerji Kısıtlaması 21
d) Enerji ve Aminoasitlerin Dışında Bazı Besin Maddelerinin Kısıtlanması 21
6.3.3. Yem Kısıtlamasının Uygulama Şekli 22
III. SONUÇ 23
Dönemlerine Göre Beslemenin Değerlendirilmesi 23
Kaynak: Bu okuduğunuz içerik internet üzerinden derlenmiştir. Sitemizde yer alan içerikler özgün içerik değildir. Bu içerik sizin içeriğinizse iletişim seçeneklerinden bize ulaşıp atıfta bulunabilirsiniz.
0 yorum:
Yorum Gönder