Tutulmanın oluşması için Ay, Dünya ve Güneş üçlüsünün bir doğru boyunca dizilmiş olması gerekir. Buna göre; Güneş tutulması yeniay evresinde karşımıza çıkar, Ay tutulması ise Dolunay evresinde. Ancak, Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketini gerçekleştirdiği düzlem (Ay’ın yörünge düzlemi) ile ekliptik (tutulum) düzlemi arasındaki 8.5’lik bir eğim yüzünden her yeniay günü Güneş tutulması olmaz ve her Dolunay günü Ay tutulması olmaz.
Dünya’dan görüldüğü şekliyle güneş kolay görülür biçimde, bir elips olarak düşünülebilecek bir yörüngede hareket eder. Bu elipsin içbükey tarafındaki odak noktalardan birinde Dünya bulunur. Bu yörüngenin düzlemi bizim ekvatorumuza doğru 23 derecelik bir açıyla eğilmiştir. Ama Ay da Dünya’nın çevresinde eliptik bir yörüngede hareket eder, odak noktası dünyadır ve bu yörüngenin düzlemi bizim ekvatorumuza 28 derecelik bir açıyla eğilmiştir ve sonuçta Güneş’in yörüngesine 5 derecelik bir açıyla eğilmiştir. Güneş’in yörüngesinin düzlemi ile Ay’ın yörünge düzleminin kesiştiği noktaya Düğüm (Node) denir. Düğüm’ün üzerinde veya yakınında Güneş ile Ay bir kavuşum veya karşıtlık oluşturduklarında - yani ya Yeniay ya da Dolunay olduğunda – Güneş ya da Ay tutulması gerçekleşir.
Eğer Güneş’in yörüngesinin düzlemini Şekil 1’deki A–B çizgisi olarak kabul edersek ve Ay’ın yörüngesinin düzlemini C-D çizgisi olarak alırsak, kesişme noktasındaki E Düğüm noktası olur. Eğer Güneş ve Ay uzayda birer nokta olsalardı, ancak her ikisi de kendi yörüngelerindeki E noktasına aynı anda ulaştıklarında kesişebilirlerdi. Ancak bunlar gözle görülür boyutlara sahip cisimler. Bu nedenle, eğer Güneş’in E-B çizgilerinide ilerlerken Ay’ın da E-D çizgisinde ilerlediğini varsayarsak, onların tekrar ne zaman ve hangi noktada iki ayrı disk olarak görülebilecek şekilde ayrışacakları onların disklerinin büyüklüklerine ve birleşik hareketlerine bağlıdır. Güneş ile Ay’ın disklerinin bariz şekilde kavuşmaları ve ayrılmaları temel olarak Ay’ın hareketine dayanır, çünkü Güneş yörüngesinden gün boyunca ancak 1 derece ilerler, oysa Ay aynı sürede 13 derece ilerler. Kısa sürede Düğüm noktasını terk eder ve Ekliptiğin (Güneş yörüngesi) düzleminden ayrılır.
Güneş ile Ay’ın, Dünya’dan uzaklıklarında farklılıklar olmasına rağmen, Dünya’dan bakılınca Ay aynı büyüklükte görülür. Bundan Güneş’in aydan daha büyük olduğunu anlıyoruz. Ama çeşitli Güneş tutulmalarını iyice incelediğimizde Ay’ın bazen Güneş’in tüm diskini kapladığını, bazen de bütünüyle kaplamadan dışarıda küçük bir daire bıraktığını görürüz. Birinciye tam Güneş tutulması, ikinciye de halkalı (annular) tutulma denir. “Annular“ kelimesi ‘halka gibi’ anlamındaki annulus’tan gelir.
Bir cismin görünür büyüklüğü izleyiciden uzaklaştığı oranda küçülür. Eğer Ay Dünya’nın çevresinde Dünya’nın merkezde durduğu dairesel bir yörüngede hareket
her zaman aynı büyüklükte görünürdü. Ancak Dünya’dan bakıldığında, odak noktalarından birinde Dünya’nın durduğu bir elips üzerinde hareket ettiği için, Ay yerberi noktasında en büyük, yeröte noktasında en en küçük halinde görünür. Yerberi (perigee) Ay’ın yörügesinde yeryüzüne en yakın olduğu, yeröte (apogee) ise yeryüzüne en uzak olduğu, daima yerberinin tam karşısında bulunan noktadır. Aynı bakış açısıyla, Güneş de Dünya’nın çevresinde eliptik bir yörüngede döner (Dünya’dan bakıldığında) ve görülür büyüklüğü daima değişir.
Kaynak: Bu okuduğunuz içerik internet üzerinden derlenmiştir. Sitemizde yer alan içerikler özgün içerik değildir. Bu içerik sizin içeriğinizse iletişim seçeneklerinden bize ulaşıp atıfta bulunabilirsiniz.
0 yorum:
Yorum Gönder